Czy i Ciebie dosięgła ta klątwa?

Jest taka klątwa, która ciąży nad ludźmi myślącymi, wykształconymi, mającymi sporo do powiedzenia. Nie jest ona efektem czarów i zabobonów, ale skutkiem procesów psychologicznych. Nikt jej nie rzuca, sama przychodzi. Niszczy komunikację, a nierzadko i relacje z ludźmi, a tym samym może negatywnie wpłynąć na mniemanie dotkniętego nią człowieka o sobie. To klątwa wiedzy. Kto wie, być może dosięgła już i Ciebie.

Zastanów się, co łączy te 3 sytuacje:

1. Karol nauczył się grać na gitarze, kiedy miał 15 lat. Dziś ma 23 lata, gra świetnie i zaczyna uczyć młodszego brata. Brat narzeka na obolałe palce i za nic nie może zapamiętać, który to akord e-moll, a który a-moll – są w końcu takie podobne…

Karol, który również mylił kiedyś oba akordy, nie potrafi zrozumieć brata. Denerwuje się, sięga momentami po dosadne argumenty, zaczyna podejrzewać, że brat jest po prostu nieuleczalnym beztalenciem muzycznym.

2. Monika chce sprzedać sweter. Założyła go zaledwie 3 razy, ale w praniu bardzo się zmechacił. Oczywiście Monika nie ma zamiaru wystawiać go w takim stanie – zanim napisała ogłoszenie, ogoliła dokładnie sweter i teraz wygląda on jak nowy. Na ile go wycenić?

Kupiła go za 120 zł w markowym sklepie. Założyła 3 razy. Chciałaby dostać chociaż z 50 zł, ale… no przecież jeszcze przed chwilą był taki zmechacony. No tak, wygląda teraz jak nowy, ale był zmechacony. Klient wprawdzie nie wie, ale Monika wie. Wystawia sweter za 10 zł.

3. Idziesz na spotkanie, podczas którego znany lekarz ma mówić o znaczeniu witamin w odżywianiu. Wiele sobie obiecujesz, bo jesteś fanem zdrowego żywienia. Tymczasem cały wykład wygląda mniej więcej tak (pokazowy cytat zaczerpnęłam z artykułu):

Status witaminy D u ludzi jest głównie ustalany na podstawie stężenia krążącej 25-hydroksy witaminy D [25(OH)D], która w nerkach i komórkach układu odpornościowego, np. limfocytach B jest konwertowana do 1,25-dihydroksywitaminy D [1,25 (OH)2D] – aktywnego hormonu sekosteroidowego.

Widzisz to? Jedna osoba wie coś, czego nie wie druga, ale tej pierwszej nie przychodzi do głowy, że ta druga może tego czegoś nie wiedzieć.

O! I tak właśnie działa klątwa wiedzy, o której chcę Ci dziś opowiedzieć.

Klątwa wiedzy — co to jest?

Klątwa wiedzy to – jak wyjaśnia Steven Pinker, autor książki Piękny styl – trudność w wyobrażeniu sobie, jak to jest, gdy ktoś nie wie tego, co my wiemy. A kiedy nie wiemy, to zachowujemy się tak, jakby wszyscy uczestnicy rozmowy wiedzieli po równo. Odwołujemy się do kontekstów nam znanych i używamy słów nam znanych, w głębokim przeświadczeniu, że rozmówca wszystko zrozumie. A tymczasem…

Tymczasem rozmówca najczęściej przytakuje i udaje zainteresowanie, bo przecież uciec nie wypada. Obmyśla jednak różne warianty ewakuacji i zastanawia się, czym zasłużył na te męczarnie.

Gorzej, kiedy komunikacja odbywa się na piśmie. To bardzo upraszcza sprawę odbiorcy. Może on po prostu zamknąć kartę w przeglądarce, odłożyć książkę albo zmiąć kartkę i wyrzucić tam, gdzie jej miejsce. I tu dochodzimy do ostrzeżenia…

Nawet jeśli pomyślałeś, że Ciebie to nie dotyczy, miej się na baczności! Klątwa wiedzy jest podstępna, a najgorsze w niej jest to, że osoba dotknięta nią nie zdaje sobie z tego faktu sprawy.

Klątwa wiedzy — zgubne skutki

Skutki klątwy wiedzy mogą być opłakane:

• Jeśli jesteś blogerem dotkniętym klątwą wiedzy

piszesz w sposób niezrozumiały dla czytelników. Ludzie od Ciebie uciekną.

• Jeżeli jesteś pracownikiem naukowym (wykładowcą, autorem tekstów naukowych) dotkniętym klątwą wiedzy

prawdopodobnie wypowiadasz się językiem, który nie ma szans dotrzeć po przeciętnego odbiorcy (np. studenta). Używasz trudnych terminów i abstrakcyjnych pojęć.

• Jeśli jesteś copywriterem dotkniętym klątwą wiedzy

piszesz teksty pozbawione konkretu, niedziałające na zmysły i emocje, a przez to mniej skuteczne. Np. zachwalasz jakość czy trwałość, ale nie kreślisz obrazów, które pozwalają odbiorcy na wyrobienie sobie własnego zdania na temat produktu.

• Jeżeli jesteś przedsiębiorcą dotkniętym klątwą wiedzy

ryzykujesz na kilku frontach:

– możesz mieć problem z właściwym kształtowaniem cen (bo myślisz, że klient równie dobrze jak Ty zna mniej oczywiste korzyści płynące z posiadania produktu. Albo – w drugą stronę – równie dobrze jak Ty wie o wadach, które wprawdzie już usunąłeś, ale jednak były);

– możesz mieć problem z dotarciem do klientów, bo reklamujesz produkt w niewłaściwy sposób (np. ktoś może szukać takiego czegoś, co się nakłada na wiertło i szlifuje się tym metal, ale nie wpadnie na to, żeby wpisać w okienko wyszukiwarki frazę ściernica listkowa trzpieniowa, którą Ty się posługujesz);

– ryzykujesz, że wprowadzisz na rynek produkt, który się nie sprzeda (bo nie znasz rzeczywistych potrzeb ludzi i myślisz, że wszyscy są tak zafascynowani jakimś udoskonaleniem jak Ty).

• Jeśli klątwa wiedzy atakuje Cię w życiu prywatnym…

grożą Ci nieporozumienia (mówisz drugiej połówce: Kup salami, nie dodając, że chodzi Ci o ser [bo to przecież oczywiste!], a on/ona przynosi Ci kiełbasę… I po sałatce).

Ryzykujesz wykastrowanie się z kreatywności (bo co tam są warte Twoje pomysły – przecież wszyscy to już wiedzą/potrafią itd.). A przez to wszystko ryzykujesz frustrację i niezadowolenie z siebie.

Niezbyt zachęcająco brzmi, prawda? W takim razie poszukajmy rozwiązania!

Klątwa wiedzy — jak sobie z nią poradzić?

Odpowiedź wydaje się oczywista: pamiętaj o czytelniku. Niestety, to nie takie proste. Steven Pinker pisze:

Problem w tym, że usilne próby wejście w skórę drugiej osoby nie zapewniają nam dużo większej trafności przewidywania, co wie ta osoba. Jeśli poznałeś coś tak dobrze, iż zapominasz, że innym ludziom może brakować takiej wiedzy, to zapominasz również sprawdzić, czy inni ją mają. Badania wykazały, że ludzi niełatwo uwolnić od klątwy wiedzy – nawet jeśli prosi się ich, żeby pamiętali, jak to było uczyć się czegoś nowego, albo zignorowali to, co wiedzą.

Co zatem możesz zrobić? Oto kilka rad:

1. Uświadom sobie zagrożenia

Typowe zagrożenia to żargon i skróty myślowe. Czy nie zdarza Ci się mówić trochę mało precyzyjnie (tak jak w tym przykładzie z salami) albo używać słów, które zrozumieją tylko ludzie z Twojego środowiska?

2. Używaj słów z języka potocznego

Skoro już wiesz, że posługiwanie się słownictwem typowym dla branży lub środowiska to pułapka, unikaj go jak ognia. Jeśli już musisz użyć jakiegoś terminu, wytłumacz go łopatologicznie. Zamiast pisać o abstrakcjach, stawiaj na konkret i trudne zjawiska tłumacz, porównując je z tymi znanymi z życia codziennego.

(Chcesz przykład? Zobacz, jak ładnie wyjaśniono zasadę działania densytometru na stronie).

Nie chodzi o to, żebyś od dziś zaczął traktować swoich czytelników jak ćwierćinteligentów. Podejdź do tego raczej tak, jak radzi Steven Pinker:

Kluczem do powodzenia jest założenie, że Twoi czytelnicy są równie inteligentni i wyrafinowani jak Ty, ale tak się składa, że nie wiedzą czegoś, co Ty wiesz.

3. Daj komuś do przeczytania

Zastosuj to, co radziłam jako walkę z bredniarzem przemądrzalnikiem w Leksykonie szkodników tekstowych. Daj swoje dzieło do przeczytania komuś, kto zupełnie nie zna się na tym, o czym piszesz. Jeśli zrozumie – super! Jeśli nie, szlifuj.

4. Przeczytaj tekst „świeżym okiem”

Stara dobra rada, milion razy powtarzana również na tym blogu i ciągle nadająca się do przypomnienia.

Po kilkudniowej rozłące Twój tekst otworzy się przed Tobą. Zobaczysz w nim rzeczy, których wcześniej „nie było” (wierz mi! Sama kilka razy wytrzeszczałam oczy nad swoją twórczością, zadając sobie pytanie Co za i…nteligent to pisał?!). Może akurat zauważysz, że posługujesz się abstrakcją albo używasz słów spoza słownika przeciętnego śmiertelnika.

5. Zapytaj, zamiast się domyślać

Kiedy masz zamiar zrezygnować z kolejnego pomysłu, np. na wpis, bo myślisz, że wszyscy już to wiedzą – nie myśl, zapytaj. Może coś tam wiedzą, ale Ty jednak wiesz więcej? A może da się ugryźć temat od innej strony?

Ta sama zasada obowiązuje, kiedy chcesz coś ludziom sprzedać i jesteś święcie przekonany, że kupią w ciemno, bo cały świat ma takie same zainteresowania jak Ty. Lepiej zapytaj.

Niech moc będzie z Tobą! 😀